Diana Ozon | 13 Oktober 2004De Posterman

Martin Kaye was de posterman van Paradiso. Zijn werk hing jarenlang over de hele breedte van de voorgevel. Wanneer ik in de jaren zeventig en begin jaren tachtig over de Weteringschans kwam, keek ik uit naar zijn werk. Naar de aankondigingen van bands en supporting acts die, soms nog glimmend van de behanglijm op repeterende wijze naast elkaar en in dikke posterkoeken over voorafgaanden waren heen waren geplakt.

Nog altijd kijk ik wie er komt spelen in de Amsterdamse poptempel maar destijds keek ik ook naar de posters zelf. Ze waren goed ‘vet’. Daar nodigden de welgekozen bandnamen toe uit en de druktechniek zelf: zeefdruk. Strak, pakkend en treffend van kleur. Je kon haast niet zien dat de punky posters door een oudere hippie werden gemaakt. Hoewel… de druktechniek verraadde jaren ervaring. De kleuren vloeiden een beetje in elkaar over. Terwijl het éénkleurendruk betrof deed Martin er vaak nog een tweede kleur op de zelfde zeef bij. Een truc die hij had overgehouden aan de regenboogtinten waarin hij drukte tijdens het psychedelische tijdperk van de vroege jaren zeventig.
In die flowerpowertijd was hij naar Amsterdam gekomen en als drukker/vormgever gaan werken in Paradiso. Hij ontwierp zijn letters zelf. Eerst gebruikte hij bekistingachtige letters, westernletters en ronde bubbelletters maar op den duur wist hij de muziek van een artiest in het vormgeven van diens naam te vangen. Met de komst van New Wave en Punk bouwde hij zijn gigantische typografiecollectie uit door hoekige als met een stanleymes gekerfde letters toe te voegen aan zijn oeuvre. Het was in die tijd dat ik hem tegen kwam.

Eind jaren zeventig was Paradiso een ontmoetingscentrum voor jonge punks geworden. Terwijl de staf probeerde over te schakelen van de oude ingesufte, veelal symfonische, rockcultuur door nieuwe punkbands te boeken, kwam het publiek vooral ook voor elkaar. De bands schiepen de gelegenheid en zo leerde mijn generatie kids naast elkaar ook de meest fantastische muzikanten kennen. Menigeen wilde graag een aandenken aan de geweldige optredens die er plaats vonden en een poster hebben van zijn of haar favoriete band. De Posterman werd een populaire verschijning in de hal. Jonge punkies spraken hem aan en mochten vaak mee naar zijn drukkelder. Hij was erg dol op sommige punks en wij koesterden hem. Terwijl het plafond van de drukkerij dreunde van de pogoënde voeten, bladerde Martin voor ons in een gigantisch archief van eerder gemaakte posters. Soms had hij er nog een paar dubbel. Het rook, maar dit terzijde, erg lekker in zijn werkruimte naar thinner: je werd er vanzelf high. Vaak stond Martin in de hal een jointje te roken en had hij een nieuw lettertype op een nog natte poster bij zich. Hij probeerde uit hoe iets overkwam op ‘zijn’ publiek. Hij hield de poster op en vroeg wat wij er van vonden. Als er geroepen werd: “Te soft”, kwam hij even later terug en zat er een lekkere klodder rood doorheen gevlamd.

Ik raakte als stencildrukster en voormalig kunstacademiestudente met Martin Kaye aan de praat over zijn ontwerpen, net als mijn medevormgevers en -typografen van de KoeCrandt en andere punkblaadjes. De doe-het-zelfcultuur van punkzines en graffiti had raakvlak met de drukkerijkant van punk in Paradiso. Het goede aan de Posterman van Paradiso was dat hij de posters zelf maakte, de letters zelf bedacht en dat hij luisterde naar de achterban. Daarom gaf hij lang de kleuren zwart en rood de voorkeur, soms uitwijkend naar signaalgroen en geel als steunkleur. Om die druktechniek werd hij ook buiten de poptempel bekend.

In zijn keldertje zag ik hem klodders bijkleur strategisch op de zeef plaatsen. Met een kleine rakel smeerde hij die uit in een marmereffect. Met de hoofdkleur en de grote rakel trok hij vervolgens behoedzaam de inkt over de zeef. Per afdruk veranderde dit kleureffect licht. Geen twee postervellen waren exact hetzelfde: de eerste print en het laatste exemplaar leken op de tekst na anders. Ik heb punks in zijn kelder echt zien azen op afdrukken met een bepaald effect. Een groene gloed of een bloedrode blob of juist een dieppaarse schimmering in het zwart van een enkele drukgang. Soms, als de zeef nog niet was schoongemaakt, maakte hij een extra overdruk voor een enthousiaste fan.
De oplage was niet echt hoog: een honderdtal, en als ik mij niet vergis bracht hij ze zelf ook voor een groot deel rond. Hij was zo begeesterd door zijn werk dat hij ook in andere uitgaansgelegenheden de reacties peilde. Dat de posters voor Paradiso scoorden kon hij horen en zien in de uitverkochte poptempel zelf. Misschien heeft het gestommel van voeten boven zijn werkruimte voor hem geklonken als applaus.

Drukker/ontwerper Martin Kaye overleed op zijn 57e verjaardag in 1989 door een roofmoord. Recentelijk is de dader in Oostenrijk gearresteerd voor diefstal waarna hij ook zijn moord in Amsterdam bekende, meldt Henk van Gelder in het NRC van 8-10-2004. In dat zelfde artikel bevestigt van Gelder dat Martin zijn posters oplage 100/150 zelf verspreidde.
De Stichting Martin Kaye Alphabet Index & Library heeft ondertussen 1100 posters in beheer gegeven aan het Affichemuseum in Hoorn.

Tot 5 december 2004 is er een overzichtstentoonstelling. Volgens de persberichten heeft Martin Kaye 60.000 alfabetten van lettertypes geïnventariseerd. Simon Vinkenoog opende de tentoonstelling en maakt op zijn website o.a. melding van een boek van Kaye hierover:
”…weet evenmin wat er met die lettercollectie is gebeurd. Zelf ben ik op zoek gegaan in mijn boekenkasten naar Martin's boek Alphabets, maar heb het helaas niet kunnen vinden. Ook is in mijn bezit (eveneens ergens onvindbaar opgeborgen) een lange tekststrook van wel enkele meters, bedrukt met een tekst die hij me bij mijn 60ste verjaardag aanbood…”

De tentoonstelling in het Affichemuseum toont Martin Kaye’s werk dat hij dat voor Paradiso maakte tussen 1972 en 1983. Voor veel Paradisobezoekers uit die periode moet de expositie een feest van herkenning zijn. De posters herinneren stuk voor stuk aan bijzondere concerten en gebeurtenissen en aan een heel bijzonder mens. Ook voor jonge graffitiërs die graffiti letters zoeken is het  levenswerk van Martin Kaye een aanrader.

Paradiso Posters t/m 5 december 2004.
Affichemuseum Dutch Poster Museum
Grote Oost 2-4
1621 BW Hoorn
Entree € 3,50
Di t/m zo 11-17 uur (zo vanaf l2 uur)
Info Affichemuseum.nl

Mini-Web-expo van het Affichemuseum
Martin Kaye biography & online-collection bij antiquariaat Boek&Glas.

Daaruit hier: Olie Buma in Paradiso
En terzijde: Paradiso Stills
Punk studie - boeken en films
En Martin Kaye expo 2005
Posterverkoop Martin Kaye 2006