Diana Ozon | 03 Mei 2005Les in herdenken
Op 4 mei leest Maaike van der Velden, zestien jaar oud, haar gedicht Vaarwel Sterren voor in Nationaal Monument Kamp Vught. Ze had nog nooit eerder een gedicht gemaakt en juist haar gedicht is uitgekozen door de organisatie Dichter Bij 4 Mei.
Ze is een leerling van een poëzieles die ik op haar school heb gegeven. Maaike zorgt ervoor dat ik de oorlog van mijn ouders dichterbij ga beleven.
In de Tweede Wereldoorlog zat mijn vader als gijzelaar gevangen in concentratiekamp Vught. 800 Mensen zijn in het kamp vermoord. 12.000 Mensen zijn vanuit kamp Vught op transport gesteld naar andere concentratiekampen waar de meesten alsnog stierven. Ik ga ook namens mijn vader in Vught herdenken.
En ik ga erheen voor de jongeren. Om samen te blijven herdenken.
Vaarwel sterren,
Onherkenbare dode angsten uit kindsogen
Hier zover, daar dichtbij
Films, docu’s, het journaal herinnert mij
De strijd ooit gestreden,
Ver van mijn bed zo lang gelee
Opa vertelt het soms in flarden
Beelden schieten door zijn hoofd
Hoofd gevangen lichaam vrij
Sterren uit de hemel geplukt en gedeporteerd
Naar verre kampen in het duister
Eigen nummer eigen baan
Achter iedere ster schuilt een verhaal
Nu vergeten is nooit geweten
Ooit moeten we niet voorbij laten gaan
Een traan uit de stroom
Weggevoerd naar een zee van verdriet,
Hij breekt de sterrenloze horizon
Jaarkringen worden omhelsd en vinden hun rist
In gedachte, de vreemde jaarkring in die boom
Maaike van der Velden
Hieronder volgt een artikel over de les. Het staat met meer informatie in mijn Optreedarchief en het komt uit Bn/DeStem van 22-1-05
Dichten over oorlog, opa en ringtones
Door Cyril Rosman
Opeens wordt het Bibi te veel. Een traan glijdt langs haar wang als ze moet denken aan de concentratiekampen die ze in Tsjechië heeft bezocht. "Dan vraag ik me af of mijn opa in de oorlog ook op dat soort plekken heeft gezeten." Dichteres Diana Ozon is niet van slag: "Er is geen herdenking zonder tranen."
Bibi zit in een havo-4-klas van het Onze-Lieve-Vrouwelyceum in Breda. Diana Ozon is op deze donderdagmiddag de gastdocent. Ze geeft veertig minuten lang les over dichten. Over dichten voor dodenherdenking.
Elk jaar is er voorafgaand aan de dodenherdenking in één Nederlandse provincie de dichtwedstrijd 'Dichter bij 4 mei'. Dit jaar is dat Noord-Brabant. Dat houdt in dat elke Brabander tussen de 15 en 19 jaar een gedicht kan maken en insturen. De winnaar van de wedstrijd mag zijn of haar gedicht voorlezen tijdens de nationale dodenherdenking op De Dam in Amsterdam.
Fanatiek
Om scholieren enthousiast te maken voor de wedstrijd én voor gedichtenin het algemeen, kan een school een professionele dichter langs laten komen. Als enige school in de regio meldde het OLV-lyceum zich aan. Vier havo-4-klassen kregen daarom donderdag geen docent Nederlands, maar 'punk'-dichter Diana Ozon voor de klas. Een dichteres (ze gebruikt zelf liever de vrouwelijke vorm van dichter) die fanatiek is over het herdenken van de oorlog.
"Ik ben van een tussengeneratie. Het is mijn taak om door te geven wat er gebeurd is", vindt zij. "We moeten de Tweede Wereldoorlog blijven herdenken, zeker nog een paar generaties lang. We mogen die nog niet laten wegschuiven door andere oorlogen. Pas als die zo ver in de herinnering ligt als de oorlogen van Napoleon of de Trojaanse oorlogen, dan wordt het anders."
Het fanatisme van Ozon is nodig ook. Want de generatie die nu opgroeit, heeft weinig meer met de Tweede Wereldoorlog. Een enkeling heeft nog een opa of een oma die de oorlog heeft meegemaakt, maar lang niet allemaal meer. De Tweede Wereldoorlog? Dat zijn de beelden uit 'Saving Private Ryan'. Of uit 'Der Untergang'.
Er is dan ook discussie over de dodenherdenking: of het niet anders moet op 4 mei. Op een manier die de nieuwe generatie meer aanspreekt. Ozon laat de scholieren nadenken over 4 mei door ze op te laten schrijven waar ze aan denken tijdens de twee minuten stilte. En dat blijkt soms de oorlog, maar lang niet altijd. "Ik denk aan de mensen die daar op De Dam staan en waar dan per ongeluk hun telefoon bij afgaat. Zouden die zich schamen?", heeft er eentje opgeschreven. Een ander, Sanne: "Ik weet nooit zo goed wat ik me bij de oorlog moet voorstellen. Het heeft niets persoonlijks voor mij. Maar ik probeer er op die dag wel altijd bij stil te staan." Maar voor een enkeling heeft de oorlog wel degelijk nog iets persoonlijks. Zoals voor Bibi, die denkt aan de concentratiekampen en haar opa. Of voor Nico, die ook aan zijn opa denkt. "Die is tijdens de oorlog in Indonesië geweest. Toen ik een werkstuk moest maken, heb ik gevraagd of hij erover wilde vertellen. Maar hij heeft daar dingen gezien die hij niet wil vertellen. Hij begon te huilen." Hetzelfde geldt voor de opa van Myrthe. "Ik heb wel eens aan hem gevraagd hoe het was in de oorlog. Maar daar wilde hij niet over praten."
De kleinkinderen van die opa's moeten nu niet alleen praten over die oorlog. Ze moeten er zelfs over dichten. De gedachten die ze hebben opgeschreven, moeten ze straks tijdens de les Nederlands, omzetten in een gedicht. Of ze dat gedicht opsturen voor de wedstrijd is hun eigen keuze. Ozon: "Herdenken is goed, maar het moet wel eerlijk zijn. Aan valse tranen heeft niemand iets." En: "Jullie staan stil bij de Tweede Wereldoorlog. Wat er toen is gebeurd, heeft voornamelijk te maken met racisme en discriminatie. Maar dat komt nu ook steeds weer terug in allerlei oorlogen. Denk daar maar eens over na."
Zie voor aanverwante documentatie ook alhier:
Wij zijn vrij!
Herdenking
4 Mei - Vught
20 Januari - Breda
11 Januari - Woerden
17 November - Sneek
17 Januari-Oosterwolde
