Redactie | 03 November 2009Graffiticanon van Nederland

Klaas Komt
Provo Robbert Jasper Grootveld plaatst met witkwast in blokletters de tekst Klaas Komt op de muren. Ook schildert hij een appeltje, symbool voor het Magisch Centrum in de hoofdstad. Het symbool vindt navolging bij anderen. Het ondergaat in de loop van de jaren zeventig een metamorfose: het steeltje wordt na opheffing van Provo een barst door de appel en krijgt later een pijlpunt: het symbool van de kraakbeweging. Grootveld is bij mijn weten de eerste graffitiër van de tweede helft van de twintigste eeuw die kreten en symbolen als kunstvorm op straat plaatst.

Kilroy
Uit de hele wereld strijken jongeren neer in het hippe Amsterdam van de late jaren zestig en ze brengen hun graffiti mee. De soldatengraffiti Kilroy was here overstijgt zijn eigen periode (begin twintigste eeuw). Het is een wereldwijde rage. Kilroy wordt vaak afgebeeld als een lijn met twee handjes waarboven een hoofd uitkijkt. Deze graffiti wordt vooral aangetroffen in jeugdhostels en op de achterzijde van verkeersborden bij liftplaatsen aan de snelwegen. Het leuke cartoonfiguurtje verwelkomt de internationale reiziger. Als Kilroy er is geweest, zit je goed.

Liever Lesbies
De vrouwenstrijd bezet de muren met gekalkte kreten als Abortus vrij en Baas in eigen buik. Tegelijkertijd komen de viltstift en de verfspuitbus op de markt. De meeste mensen houden nog vast aan traditionele verfmiddelen. Alleen de meiden van Liever Lesbies stappen eind jaren zeventig over op de handzame spuitbus. Met enorme letters schrijven ze hun kreet met een enkele lijn in handschrift wandbreed op de muren. Hiermee luiden ze de opkomst van de Meidenbeweging in: jonge, geëmancipeerde vrouwen die de gelijkheid van de seksen als uitgangspunt hebben.

Dr. Rat
Tijdens de eerste punkgolf van 1977 gebruiken punks viltstift en spuitbus om reclame te maken voor aankondigingen en cultuuruitingen. Waar ze zich verzamelen, is de graffiti intens en waaiert uit naar de omgeving. In 1978 wordt in punkclub DDT666 de eerste Grand Prix du Graffiti uitgereikt. De prijs gaat naar Ivar Vics, die onder de naam Dr. Rat zich oefent in fraaie belettering en een goede toevoeging levert aan de omgeving. Ivar Vics overlijdt in 1981 op 21-jarige leeftijd. Op dat moment heeft hij in graffitikringen al de heldenstatus bereikt en hij zal de volgende decennia uitgroeien tot een mythisch cultfenomeen.

N-Power
In 1979 openen punks hun eigen kunstcentrum: Gallerie Anus. Alle punkgraffitiërs komen er samen en ook ‘gewone’ jongeren gebruiken de galerie als hun hangout. Ze verenigen zich in de ENGB, de Eerste Nederlandse Graffiti Bond. De pers ontdekt de verzamelplaats en graffiti krijgt landelijke bekendheid. De 2e Grand Prix du Graffiti wordt overhandigd aan N-Power. Een pseudoniem dat verwijst naar de neutronenbom die in die tijd voor veel protest zorgt. Hij heeft Dr. Rat als voorbeeld en maakt grote stijlvolle letters met de dikste viltstift verkrijgbaar. Zijn beeldmerk is een gestileerd zelfportret.

USA
Halverwege de jaren tachtig staat de nieuwe generatie in de hiphop en scatescene op. Ze zijn geïnspireerd door Amerikaanse graffitiërs die exposeren in Nederlandse galeries en musea. Onder de naam Shoe, Delta, Jaz, Joker, Jezis en Bandi verenigen enkelen zich in de USA, United Street Artists. Kenmerkend is grote wanddekkende typografie in aantrekkelijke spuitbuskleuren, versierd met highlights en zelfbedachte cartoonfiguren. Ze ontwerpen zeer complexe geheel eigen lettertypes. Ook hebben ze commercieel inzicht en maken van hun spuitwerk reclamebureaus. Uiteindelijk professionaliseren zij zich hierin en verlaten de straat.

Hugo Kaagman
Hugo Kaagman begint in 1978 in Gallerie Anus met het uitsnijden van spuitmallen waarmee hij gespoten collages maakt. Hij groeit in de jaren tachtig uit tot internationaal erkend kunstenaar. Spoedig verschijnen ook in andere Europese steden sjabloonafbeeldingen. In de jaren negentig begint de bloeiperiode voor spuitmalkunstenaars, stencil masters en pochoiristes  waaruit onder anderen ook de Brit Banksy en Shepard Fairey uit de VS zijn voortgekomen. Uiteindelijk worden vrijwel alle volhardende graffitimakers beeldend kunstenaar of graficus. De straat is hun leerschool geweest.

AGAIN
Dankzij de film Kroonjuwelen uit 2006 kwamen veel oude graffitiërs opnieuw onder de aandacht. Zo ook veelschrijver AGAIN die vanaf 1983 zijn naam in ongekunstelde blokletters door Amsterdam zet. Hij heeft decennia onafgebroken doorgewerkt en zowel zijn werkterrein als zijn letterformaat vergroot. Behalve in de spiegel- beeldvariatie

Laser 3.14
De nieuwste graffitikunstenaar die door de kunstwereld wordt omarmd, noemt zich Laser 3.14 en is straatdichter. Zijn werk bestaat uit geschreven notities, soms lijken het oneliners uit een dagboek en ze zijn vaak van poëtische en filosofische aard. Onlangs exposeerde hij in galerie ABC Treehouse van het American Book Centre ter ere van het verschijnen van zijn boek Are you reading me?

.

.

Diana Ozon (Amsterdam 1959) is schutspatroon van de graffitiërs, dichteres, gastdocent kunst en taal en beeldend kunstenaar. Ze was barvrouw van punkclub DDT, galeriehoudster van Gallerie Anus en assistente van Hugo Kaagman.

Boekman, tijdschrift voor kunst, cultuur en beleid, nr 79, zomer 2009

Zie voor graffiti o.a. ook alhier:
hoofdartikel Ivar Vičs, graffiti king Dr. Rat
hoofdartikel Kaagman experimenteel
gedicht Dr. Rat
gedicht Graffiti
songtekst Can’t you see the writing on the wall
lezing over graffiti 21 Februari - Zwolle
voorbeeld les over graffii 5 Oktober - Hoofddorp
voorbeeld andere les over graffiti 6 Maart - Overveen
necrologie Koekrant, R.I.P. Dr. Rat
expositie uit collectie Ozon Dr. Rat in Schunk te Heerlen
hoofdartikel over kunstklimaat: Dankzij kraken
hoofdartikel over Ozon Beeldend kunstenares
over Kroonjuwelen: 14 Oktober - Zwolle
Jeugdroman over graffiti 7 Mei - Amsterdam

link: Graffitischrijvers

.

.

[Noot van de schrijfster Deze lijst is natuurlijk te kort en verre van gedetailleerd of compleet. Dat was nou juist de 'grap' van Boekblad: aantonen hoe het canoniseren de geschiedenis te kort doet.]